Op 15 april is de bitterbal in Nederland officieel cultureel erfgoed geworden. Drijvende kracht achter deze mijlpaal in de geschiedenis van Nederlands favoriete krokante snack is Ilona, beter bekend als de Bitterballenkoningin. We namen contact met haar op voor een interview.
Ik ben Ilona de Wit, 38 jaar en een echte Brabantse bourgondiër uit Tilburg. Op Instagram sta ik ook wel bekend als de Bitterballenkoningin. In mijn dagelijks leven werk ik parttime als operationeel specialist op het thema cybercrime bij de politie. Daarnaast ben ik druk met mijn moestuin en besteed ik vooral veel tijd aan koken en het uitwerken van recepten voor mijn foodblog Worstenbrood & Wijn. Sinds dit jaar ben ik ook auteur en uitgever van Het Bourgondische Bitterballenboek, riep ik 27 maart uit tot Nationale Bitterballendag en diende een aanvraag in om ‘bitterballen bij de borrel’ op te nemen op de lijst met immaterieel erfgoed.
Die is er eigenlijk altijd al geweest. Zelf was ik het vergeten maar toen ik mijn moeder er naar vroeg bleek dat ik als kind op de basisschool bitterballen trakteerde in de klas. Mijn moeder gooide ze dan tegen 10:00u in de frituurpan en fietste er daarna mee naar school.
Maar de liefde is pas echt gaan bloeien toen ik in 2016 begon met het zelf maken van bitterballen. Ik was zo verbaasd en enthousiast over de smaak en oneindige variaties daarop dat ik er niet meer mee ben gestopt. Dat is inmiddels een beetje een uit de hand gelopen hobby binnen een hobby.
Ik ben vooral een liefhebber van bitterballen met draadjesvlees. Dat kan ook eigenlijk niet anders als je uit Brabant komt. Maar voor beide varianten geldt wat mij betreft dat ze mooi van smaak en goed gevuld moeten zijn. Je moet het vlees wel kunnen herkennen.
De Van Dobben bitterbal is een prima bitterbal voor in de kroeg of op het terras, maar naast de Bourgondiër bitterbal legt hij het af. Die laatste vind ik echt geweldig qua vulling en smaak; die springt boven alle andere bitterballen uit.
De bitterbal van De Bourgondiër springt voor mij qua vulling en smaak boven alle andere bitterballen uit
In tegenstelling tot materieel erfgoed (zoals gebouwen) is immaterieel erfgoed een levende en dynamische vorm van erfgoed. Het is iets wat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Sinds april 2020 staat ‘ bitterballen bij de borrel’ daar ook op. Ik kwam op het idee om een verzoek in te dienen toen ik me aan het verdiepen was in de bitterbal tijdens het schrijven van mijn bitterballenboek. Op deze lijst stond wel ‘kroketten maken met de hand’ en ik vond het heel raar dat de bitterbal nergens genoemd werd. Sinds ik me ben gaan verdiepen in de bitterbal werd me steeds duidelijker dat deze een unieke plaats inneemt in onze typisch Nederlandse borrelcultuur. Daarom heb ik zelf maar een verzoek ingediend. En dat verzoek is goedgekeurd!
De bitterbal zal zeker zijn plekje behouden in de toekomst als nummer 1 borrelhapje. Hij staat tenslotte niet voor niets op de lijst met immaterieel erfgoed en ik ga daar ook nog een borgingsplan voor schrijven. Ik denk alleen wel dat de bitterbal verandert qua vulling. Dat er naast de klassieke rundvleesbitterbal vooral veel vraag gaat zijn naar vega, vegan, halal en glutenvrije varianten.
Ik was verbaasd over de salpicon van de Mora Vega bitterbal; het lijkt namelijk net alsof daar echt draadjesvlees in zit. Heel knap gedaan. De smaak vind ik echter niet heel uitgesproken, die mag wat mij betreft iets krachtiger.
In Het Bourgondische Bitterballenboek staan 30 bitterbalrecepten voor de thuiskok. Met vlees,- vis- en vega(n) vullingen zoals: chorizo-paprika, pulled pork quesadilla, Thaise curry, mosselen met spekjes en oosterse oesterzwam. Daarnaast vind je er een stap-voor-stap uitleg voor het maken van salpicon en het rollen, paneren, invriezen en frituren van bitterballen. Alles staat erin en alles is geschreven met de hobbykok in gedachten die er in zijn of haar thuiskeuken mee aan de slag gaat. Het idee voor dit boek is ontstaan tijdens een van mijn bitterballenborrels. Omdat veel van mijn volgers nieuwsgierig waren naar mijn bitterballen ben ik bitterballenborrels gaan organiseren. Ik werd aangestoken door het enthousiasme van deze proevers en de vraag om mijn recepten te bundelen in een boek. Het boek is rechtstreeks bij mij te koop via www.bitterballenboek.nl maar ook via online winkels zoals Bruna en Bol.com.
Ik haal werkelijk overal inspiratie vandaan voor nieuwe bitterballen. Meestal is het een smaakcombinatie die ik ergens geproefd heb, ofwel thuis uit een van mijn honderden kookboeken, ofwel in een restaurant ofwel op vakantie. En daar ga ik dan net zo lang mee experimenteren tot ik die smaak in een bitterbal terug kan proeven.
Ik vind eigenlijk elk moment een ideaal bitterbalmoment! Of dat nou op een feestje is, ergens in de kroeg of op het terras. Maar sinds ik zelf bitterballen maak is mijn favoriete bitterbalmoment toch aan het eind van de werkweek, rond 17.00u, thuis aan de keukenbar of buiten in het zonnetje achter ons huis. Liefst in gezelschap van manlief, vrienden en een glas bubbels.
Ik denk dat kroketten vooral een meer prominente rol kunnen krijgen bij de luxere eetcafe’s en restaurants als lunchgerecht. Goed gevulde kroketten met uitgesproken smaken geserveerd op ambachtelijk brood of als onderdeel van een gerecht. Veel minder als ‘vette hap’ maar terug in zijn vroegere rol als product van topkoks en patissiers. Qua bitterballen hoop ik dat de horeca - een beetje afhankelijk van wat voor horecagelegenheid je hebt - vaker gaan kiezen voor kwaliteitsbitterballen.
De kroket en de bitterbal zie ik veel liever teruggaan naar zijn vroegere rol als product van topkoks en patissiers
Zeker! Je wilt tegenwoordig als horeca ondernemer ook zichtbaar zijn op social media. Met name Instagram leent zich erg goed voor het delen van borrelmomenten. Als gasten dan iets geserveerd krijgen wat er ook nog eens leuk uitziet (oftewel ‘instagrammable’ is) dan gaan ze dat zeker fotograferen en delen. Serveer bitterballen bijvoorbeeld in een eierdoosje of een ander grappig schaaltje met passende kuiltjes voor de bitterbal. Je kunt je verder onderscheiden door de smaken die je aanbiedt en ook qua dips is er veel meer mogelijk dan mosterd. Bovenal geldt natuurlijk dat het kwalitatief goede bitterballen moeten zijn. Maak desnoods een onderscheid in prijsklasse. Het is ook een beetje afhankelijk van wat voor horecagelegenheid je hebt of op welk moment van de dag. Een stel vrienden in de kroeg die ‘s avonds een portie bitterballen bestellen nadat ze al flink wat biertjes op hebben stellen lagere eisen dan een vriendinnenclub bij een high wine.
Hem te snel in je mond stoppen! Zonde van de smaak en je verbrandt je tong of gehemelte.
Dat verschilt per seizoen; zo is mijn bitterbalrecept met asperges, ham, ei en peterselie favoriet in de lente. En in de zomer de 100% Italië bitterbal met Parmezaanse kaas, burrata, tomaat en basilicum. Maar mijn absolute favoriet is het recept van Edwin Kats met kippenlever, spekjes en champignons. Dat is echt een pareltje. Alle recepten staan ook in Het Bourgondische Bitterballenboek.